બ્રિટીશ સલ્તનત સામે જંગે ચઢેલ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કરતાં round table conference એટલે કે ગોળમેજી પરિષદમાં હાજરી આપવા ગાંઘીજી જ્યારે લંડન જવાના હતા તે વખતે રાષ્ટ્રીય શાયર તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલ ઝવેરચંદ મેઘાણીએ રચેલ આ અમર કૃતિ. આઝાદીના જંગ વખતે પ્રજાનો મિજાજ કેવો હતો, મરી મીટવાની- જાન ફના કરવાની કેવી તમન્ના હતી અને ગાંધીજી પ્રત્યે પ્રજાનો કેવો ભાવ હતો તેનો અંદાજો મેળવવો હોય તો આ ગીત સાંભળવું જ રહ્યું. દેખી અમારાં દુઃખ નવ અટકી જ્જો, બાપુ ! સહિયું ઘણું, સહીશું વધુ : નવ થડકજો, બાપુ !…. ઘણું બધું કહી જાય છે. આઝાદી પછી જન્મેલ દેશની મોટા ભાગની પેઢીને માટે ખજાના સમું આપણા પ્યારા કવિનું આ અણમોલ ગીત આજે સાંભળીએ.
*
એમ કહેવાયું છે કે માતા સૌથી શ્રેષ્ઠ શિક્ષક છે. બાળપણમાં મા જે હાલરડાં સંભળાવે છે તેનાથી બાળકના સંસ્કારો અને જીવનઘડતરમાં મોટો ફેર પડે છે. પોતાની શૂરવીરતાથી મરાઠા સામ્રાજ્યને એકસૂત્રે બાંધનાર શિવાજીના શૂરવીર વ્યક્તિત્વમાં માતા જીજાબાઈએ સંભળાવેલ વીરતા ભરેલ હાલરડાંનો પણ ફાળો છે. બે દિવસ અગાઉ આપણે કૈલાસ પંડિતે લખેલ રચના માણી હતી. આજે માણો ઝવેરચંદ મેઘાણી રચિત આ સુંદર રચના હેમુ ગઢવીના સ્વરમાં.
*
ઝવેરચંદ મેઘાણીની એક સુંદર કૃતિ. મા વિશે લગભગ બધા સાક્ષરોએ કલમ ચલાવી હશે. માનો પ્રેમ જેને મળે તે જ જાણે. જે કમનસીબ લોકોને માથે માનો સ્થૂળ અમીમય હસ્ત નથી રહેતો તેમને એની ગેરહાજરી કેવી સાલે તેનું સુંદર ચિત્રણ આ કૃતિમાં થયેલું છે. મંદિરમાંના દેવને ફૂલોથી પૂજતી મા જ્યારે સ્વયં મંદિરની દેવી બની જાય છે ત્યારે એના નિઃસ્વાર્થ અને નિર્વ્યાજ પ્રેમના ફૂલોની સુગંધ આપણે માટે મૂકતી જાય છે. મા તો કદી બાળકથી દૂર નથી જતી. વ્યક્ત રૂપેથી વિલીન થનાર મા નિઃસીમ થઈ અવકાશમાં વિસ્તરે છે ત્યારે નભમાંથી એની આંખો નિહાળતી હોવાની મધુર કલ્પના કૃતિમાં અનેરો પ્રાણ પૂરે છે.
*
સ્વર – નિરુપમા શેઠ, સંગીત – અજીત શેઠ
*
કોઈ દી સાંભરે નૈ, મા મને કોઈ દી સાંભરે નૈ,
કેવી હશે ને કેવી નૈ, મા મને કોઈ દી સાંભરે નૈ.
સૂવાનાં ખંડને ખૂણે બેસીને કદી આભમાં મીટ માંડું;
માની આંખો જ જાણે જોઈ રહી છે મને એમ મન થાય ગાંડું,
તગતગ તાકતી ખોળલે લૈ
ગગનમાં એ જ દ્દગ ચોડતી ગૈ….કોઈ દી સાંભરે નૈ
કોઈ દી સાંભરે નૈ, મા મને કોઈ દી સાંભરે નૈ
કેવી હશે ને કેવી નૈ, મા મને કોઈ દી સાંભરે નૈ
રાષ્ટ્રીય શાયર તરીકે જાણીતા થયેલ ઝવેરચંદ મેઘાણીએ મૂળ કવિવર રવિન્દ્રનાથ ટાગોરની કૃતિ ‘નવી વર્ષા’ નું ગુજરાતી રૂપાંતર કરવાનું બીડું ઝડપ્યું અને પરિણામ ? … ગુજરાતી સાહિત્યની કલગી સમાન એક સદાબહાર રચનાનું સર્જન થયું. વર્ષાઋતુ આવતાં જ્યારે આકાશ ઘનઘોર શ્યામરંગી વાદળોથી ઘેરાઈ જાય ત્યારે સૃષ્ટિ સોળે શણગાર સજી મેઘના સ્વાગત માટે થનગને. મયૂર માટે તો વર્ષા એટલે પ્રણયનું આહવાન .. એના હૃદયમાં વાસંતી ભરતી જાગે, એનું રોમેરોમ નર્તન કરી ઊઠે. મેઘાણીની અમર કૃતિ અને મારું સૌથી પ્રિય વર્ષાકાવ્ય માણો બે અલગ સ્વરોમાં.
*
સ્વર: ચેતન ગઢવી, આલ્બમ: લોકસાગરના મોતી
– ઝવેરચંદ મેઘાણી
—————————————-
ઘણાં મિત્રો આ સુંદર ગીત સાંભળીને એનો અંગ્રેજીમાં શું અર્થ થાય તે જાણવા માગતા હતા, તો એક મિત્ર પાસેથી મળેલ અંગ્રેજી અનુવાદ અહીં રજૂ કર્યો છે. ગીતના માધુર્યને ગુજરાતી ન સમજનાર પણ માણી શકે એ માટેનો એક નમ્ર પ્રયાસ … Nothing matches original words but this is an attempt to offer inner glimpse into the beauty of this wonderful song….. (admin)
—————————————-
It dances today, my heart, like a peacock it dances, it dances.
It sports a mosaic of passions, Like a peacock’s tail,
It soars to the sky with delight, it quests, O wildly
It dances today, my heart, like a peacock it dances.
Storm-clouds roll through the sky, vaunting their thunder.
Rice-plants bend and sway, As the water rushes,
Frogs croak, doves huddle and tremble in their nests, O proudly
Storm-clouds roll through the sky, vaunting their thunder.
Rain-clouds wet my eyes with their blue collyrium, collyrium.
I spread out my joy on the shaded new woodlands grass,
My soul and the kadamba-trees blossom together, O coolly
Rain-clouds wet my eyes with their blue collyrium.
Who wanders high on the palace-tower, hair unraveled –
Pulling her cloud-blue sari close to her breast?
Who gambols in the shock and flame of the lightning, O who is it
High on the tower today with hair unraveled?
Who sits in the reeds by the river in pure green garments ?
Her water-pot drifts from the bank as she scans the horizon,
Longing, distractedly chewing fresh jasmine, O who is it
Sitting in the reeds by the river in pure green garments ?
Who swings on the bakul-tree branch today in the wilderness,
wilderness–Scattering clusters of blooms,
Sari-hem flying, Hair unplaited and blown in her eyes? O to and fro
High and low swinging, who swings on that branch in the wilderness?
Who moors her boat where ketaki-trees are flowering, flowering?
She has gathered moss in the loose fold of her sari,
Her tearful rain-songs capture my heart, O who is it
Moored to the bank where ketaki-trees are flowering?
It dances today, my heart, like a peacock it dances, it dances.
The woods vibrate with cicadas, Rain soaks leaves,
The river roars nearer and nearer the village, O wildly
It dances today, my heart, like a peacock it dances.
—————————————-
The original poem ‘Naba-barsha’ Written by Rabindranath Tagore on 20th Jaishtha 1307B at Silaidaha. The lyrics are in Bengali. – admin
—————————————-
Hridoy aamar nache re aajike mayurer mato nache re.
Sato baroner bhabo uchhas kalaper mato koreche bikas,
Aakul paran aakase chahia ullase kare jache re.
Ogo, nirjane bakulsakhaya dolaya ke aaji duliche, dodul duliche.
Jharoke jharoke jhariche bakul, aachal aakase hoteche aakul,
Uria alok dhakiche palok kabori khosia khuliche.
Jhare ghanodhara nabopallobe, kapiche kanon jhillir rabe
Tir chapi nodi kalokallole elo pallir kache re.
૧૮૯૭ માં ગુજરાતનાં ચોટીલા ગામમાં જન્મેલ ઝવેરચંદ મેઘાણી પચાસ વર્ષની વયે અવસાન પામ્યા. સૌરાષ્ટ્રની રસધાર કૃતિથી અત્યંત લોકપ્રિય બનેલ રાષ્ટ્રીય શાયર મેઘાણીની અમર કૃતિઓમાંની આ કૃતિથી બ્લોગ પર સાહિત્યયાત્રાની શરૂઆત કરું છું. Marie Ravenal de La Coste કૃત Somebody’s Darling નામના ગીતનું મેઘાણીએ કરેલું ગુજરાતી રૂપાંતર એટલે આ ગીત. આ ગીતના શબ્દો એટલા તો વીંધી નાખે એવા છે કે વાત નહીં. યુદ્ધભૂમિમાંથી લાશનો ખડકલો આવે છે તેમાં એક લાશ હજુ કોઈએ ઓળખી નથી એટલે એમનેમ પડી છે. એ પણ કોઈ માતાનો લાડકવાયો છે એ વ્યથા આ કાવ્યનું સંવેદનકેન્દ્ર બને છે.
એવી કોઇ પ્રિયાનો પ્રીતમ આજ ચિતા પર પોઢે,
એકલડો ને અણબૂઝેલો અગન-પિછોડી ઓઢે;
કોઇના લાડકવાયાને ચૂમે પાવકજ્વાલા મોઢે.
એની ભસ્માંકિત ભૂમિ પર ચણજો આરસ-ખાંભી,
એ પથ્થર પર કોતરશો નવ કોઇ કવિતા લાંબી;
લખજો: ‘ખાક પડી આંહી કોઇના લાડકવાયાની’.
– ઝવેરચંદ મેઘાણી
=====================
For the reference of our readers, here’s
original song : “Somebody’s Darling” by
Marie Ravenal de la Coste and John Hill Hewitt
=======================
Into the ward of the clean white-washed halls
Where the dead slept and the dying lay,
Wounded by bayonets, sabers and balls
Somebody’s darling was borne one day.
Somebody’s darling so young and brave
Wearing still on is sweet yet pale face;
Soon to be hid in the dust of the grave
The lingering sight of his boyhood’s grace
chorus:
Somebody’s darling, somebody’s pride
Who’ll tell his mother where her boy died?
Matted and damp are his tresses of gold,
Kissing the snow of that fair young brow;
Pale are the lips of most delicate mold,
Somebody’s darling is dying now.
Back from his beautiful purple-veined brow,
Brush off the wandering waves of gold;
Cross his white hands on his broad bosom now,
Somebody’s darling is still and cold.
Give him a kiss, but for Somebody’s sake,
Murmur a prayer for him, soft and low;
One little curl from his golden mates take,
Somebody’s pride they were once, you know;
Somebody’s warm hand has oft rested there,
Was it a mother’s so soft and white?
Or have the lips of a sister, so fair,
Ever been bathed in their waves of light?
Somebody’s watching and waiting for him,
Yearning to hold him again to her breast;
Yet, there he lies with his blue eyes so dim,
And purple, child-like lips half apart.
Tenderly bury the fair, unknown dead,
Pausing to drop on his grave a tear;
Carve on the wooden slab over his head,
“Somebody’s darling is slumbering here.”
