Press "Enter" to skip to content

Month: April 2009

મને મળવા તો આવ


મિત્રો, આજે મારી એક સ્વરચિત કૃતિ રજૂ કરું છું. પ્રત્યેક વ્યક્તિના હૈયામાં પોતાના પ્રિયતમને મળવાની ઝંખના હોય છે. એ પછી રાધાના હૈયામાં કૃષ્ણને માટે હોય, મીરાંના હૈયામાં શ્યામને માટે કે સીતાના હૈયામાં રામને માટે. અહીં સનાતન મિલનની એવી ઝંખનાને શબ્દોનું રૂપ મળ્યું છે. સાંજનો અર્થ કેવળ સૂર્યનું આથમવું નથી પણ યુવાનીના દિવસોનું વીતી જવું છે. ગીતની શરૂઆતની પંક્તિઓમાં પ્રકૃતિમાં પથરાયેલા ઈશ્વરનું રૂપક વર્ણન છે તો મધ્યમાં સ્વપ્નમાં અલપઝલપ થતાં દર્શનનો અણસાર છે. પણ જેને અનુભૂતિની અવસ્થા કહેવામાં આવે છે તે તો પ્રકટ દર્શન વગર ક્યાંથી મળે ? ચિરકાળના વિચ્છેદ પછી હૈયામાં ઘૂંટાતી મિલનની તીવ્ર તરસ અહીં શાબ્દિક અભિવ્યક્તિ પામી છે.
[audio:/m/mane-malva-to-aav.mp3|titles=Mane Malva to aav]
મને મળવા તો આવ, હવે ઢળવા લાગી છે, આ શરમાતી સોનેરી સાંજ,
તારી સુરતાના સુરમાને આવીને આજ, ઓ વ્હાલમ ! મુજ આંખ્યુંમાં આંજ.

મઘમઘતા મોગરાઓ શ્વાસમાં ભરીને તું મ્હેકાવી દે છે પવન
પગલાંના પગરવથી કળીઓના કાળજામાં ફૂટે છે કેવાં કવન !
હવે પાંપણની પગથી પર પગલાં ભરીને જરા છલકાવી દેને નયન … મને મળવા

દિવસો આ વ્હેતા જો, પાણીની જેમ અને જાય તે પાછા ના આવતા
મનડાંનાં માનસરે મારા આ હંસો શમણાંનો ચારો ના ચારતા,
હવે જાતે જ પ્રકટીને પૂરી કરી દે તું સપનામાં માંડેલી વારતા … મને મળવા

સૂની છે સેજ અને સૂની સિતાર મારી, સૂનાં છે હૈયાના તાર,
તારા જ સ્વર્ગીય સ્પર્શે ઉઘડશે આ ‘ચાતક’ની ઝંખનાના દ્વાર,
હવે શ્વાસોની ફરફરતી દેરીએ આવીને પ્હેરાવ હૈયાનો હાર … મને મળવા

– દક્ષેશ કોન્ટ્રાકટર ‘ચાતક’

21 Comments

ક્યાં ખોવાયું બચપણ મારું ?

મોટા થયા પછી સૌથી વધુ સાંભરતી વસ્તુ બચપણ છે. લખોટી, ભમરડા, ગિલ્લી-દંડા, પત્તાં, ચાકનાં ટુકડાં, દોસ્તદારો સાથે કલાકો રમવાનું અને એવું કંઈ કેટલુંય એ મજાની દુનિયામાં હતું. દુનિયાદારીના બોજથી વિહોણાં એ દિવસો મોટા થવાની લ્હાયમાં ઈચ્છાએ કે અનિચ્છાએ પાછળ છૂટી ગયા. કૈલાસ પંડીતે એનું અદભુત ચિત્રણ કર્યું છે. સ્વચ્છ ભીંતો વિધવા જેવી લાગવી, ચાદર બાળવિહોણી માતા જેવી લાગવી .. માં અભિવ્યક્તિ શિખર પર હોય એમ લાગે છે. માણો કૈલાસ પંડીતની આ સુંદર નજમને મનહર ઉધાસના સ્વરમાં.

ઘરની સઘળી વસ્તુ મરી ગઇ, બહુ સુના છે ઘરના ખૂણા
શાંત ઉભા છે દ્વારના પડદા, બંધ પડ્યા છે મેજના ખાના
રોઇ રહ્યા છે સઘળાં રમકડાં …

સ્વચ્છ પડેલી ભીંતો ઘરની, લાગે જાણે વિધવા થઇ ગઇ
બિસ્તર કેરી ચાદર જાણે, બાળ વિહોણી માતા થઇ ગઇ

આખો દિ’ ઘર આખા ને બસ માથે લઇ ને ફરતો’તો
વસ્તુ ઘરની ઉલટી-સીધી, અમથો અમથો કરતો’તો
પેન લખોટી ચાકના ટુકડા ખિસ્સામાહેં ભરતો’તો
જુના પત્તા રેલ ટિકિટને મમતાથી સંઘરતો’તો

કોઇ દિ’ મેં શોધી નો’તી, તો યે ખુશીઓ મળતી’તી
લાદી ઉપર સૂતો તો ને આંખો મારી ઢળતી’તી
મારી વાતો દુનિયા આખી મમતાથી સાંભળતી’તી

ખળખળ વહેતા ઠંડા જળમાં છબછબિયાં મેં કિધા’તા
મારા કપડા મારા હાથે ભીંજવી મેં તો લીધા’તા
સાગર કેરા ખારા પાણી કંઇક વખત મેં પીધા’તા
કોણે આવા સુંદર દિવસો બચપણ માંહે દિધા’તા

સૂના થયેલા ખૂણા સામે વિહ્વળ થઇને નીરખું છું
શાંત ઉભેલા પડદાને હું મારા ફરતે વીટું છું
ઘરની સઘળી ભીતોંને હું હળવેથી પંપાળું છું
ખોવાયેલા વર્ષોને હું મારા ઘરમાં શોધું છું.

ક્યાં ખોવાયું બચપણ મારું ? ક્યાંકથી શોધી કાઢો…
મીઠા મીઠા સપનાંઓની દુનિયા પાછી લાવો …
મોટર બંગલા લઇ લો મારા, લઇ લો વૈભવ પાછો …
પેન લખોટી ચાકનાં ટુકડા મુજને પાછાં આપો …

– કૈલાસ પંડીત

13 Comments

મીરાં તમે પાછા ઘેર જાઓ


“મેરે તો ગિરિધર ગોપાલ દૂસરો ન કોઈ” નું રાતદિવસ રટણ કરનાર મીરાંબાઈ વિરોધોના મહાસાગરને પાર કરીને, રાજમહેલ અને સમાજની મર્યાદાઓનો ત્યાગ કરીને પ્રભુપંથે નીકળી પડ્યાં. મીરાંબાઈએ સંત રોહિદાસ (સંત રૈદાસ)ને પોતાના ગુરુ માન્યા હતા. સંત રૈદાસ જાતિના ચમાર હતા અને મીરાંબાઈ રાજકુંવરી. પણ એ ભેદ તો ભૌતિક જગતના, આધ્યાત્મિક જગતમાં તો બધાં સરખાં. સંત રોહિદાસ ઈશ્વરપરાયણ સંતપુરુષ હતા એથી એમને એવો વિચાર નહોતો સતાવતો પરંતુ મીરાંને એનું પરિણામ ભોગવવું ન પડે તે માટે તેમણે મીરાંને પાછા જવાની વિનતી કરી. એ ભાવોને અભિવ્યક્ત કરતું આ ખુબ સુંદર અને વારંવાર સાંભળવું ગમે તેવું ભજન આજે સાંભળીએ.
*

*
તમે મારાં મનનાં માનેલા શાલિગ્રામ,
મીરાં તમે પાછા ઘેર જાઓ.

હે મીરાંબાઈ તમે રાજાની છો કુંવરી,
અને રોહિદાસ જાતિનો છે ચમાર …. મીરાં તમે પાછા

મીરાંબાઈ, નગરનાં લોક તમારી નિંદા કરે,
રાણોજી દેશે અમને આળ … મીરાં તમે પાછાં

મીરાંબાઈ, મેવાડનાં લોકો તમારી નિંદા કરશે
એ પાપીને પૂજશે માની ભગવાન .. મીરાં તમે પાછાં

રામાનંદ ચરણે રોહિદાસ બોલિયાં,
મીરાં તમે હેતે ભજો ભગવાન … મીરાં તમે પાછાં

– સંત રોહિદાસ (સંત રૈદાસ)

8 Comments

દિલની દવા લઈને


મિત્રો, આજે બેફામની એક સુંદર ગઝલ. શ્વાસ બંધ થાય એટલે માણસ મૃત્યુ પામે. કવિઓએ એ ઘટનાને વિવિધ રીતે મૂલવી છે. બેફામે એ ઘટનાને એમની અનોખી રીતે મૂલવી. શ્વાસ બંધ થયો કારણ કે પૃથ્વીની હવા લઈને જન્નતમાં નહોતું જવું. જરા ગૂઢ રીતે વિચારીએ તો શરીર શું છે ? પંચમહાભૂતનું બનેલ માળખું. જ્યારે માણસ મૃત્યુ પામે ત્યારે આત્મા જ ઉડી જાય અને શરીર પડ્યું રહે. હવે પંચમહાભૂતમાં પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, ચિત્ત અને સાથે વાયુ તત્વ પણ આવે. નશ્વર એવા વાયુ તત્વ – શ્વાસને તો મૂકી જ જવું પડે.  એ કેવી રીતે સાથે લઈ જવાય ? ખરુંને.

તબીબો પાસેથી હું નીકળ્યો દિલની દવા લઈને,
જગત સામે જ ઊભેલું હતું દર્દો નવાં લઈને.

ગમી પણ જાય છે ચહેરા કોઈ, તો એમ લાગે છે-
પધાર્યા છો તમે ખુદ રૂપ જાણે જૂજવાં લઈને.

તરસને કારણે નહોતી રહી તાકાત ચરણોમાં,
નહીં તો હું નીકળી જાત રણથી ઝાંઝવા લઈને.

સફરના તાપમાં માથા ઉપર એનો જ છાંયો છે,
હું નીકળ્યો છું નજરમાં મારા ઘરનાં નેજવાં લઈને.

બધાનાં બંધ ઘરનાં દ્વાર ખખડાવી ફર્યો પાછો,
અને એ પણ ટકોરાથી તૂટેલાં ટેરવાં લઈને.

કરું છું વ્યકત એ માટે જ એને ગાઈ ગાઈને,
ગળે આવી ગયો છું હું અનુભવ અવનવા લઈને.

હું રજકણથી ય હલકો છું તો પર્વતથી ય ભારે છું,
મને ના તોળશો લોકો, તમારાં ત્રાજવાં લઈને.

સુખીજનની પડે દૃષ્ટિ તો એ ઈર્ષા કરે મારી,
હું આવ્યો છું ઘણાં એવાં દુ:ખો પણ આગવાં લઈને.

ફકત એથી મેં મારા શ્વાસ અટકાવી દીધા ‘બેફામ‘
નથી જન્નતમાં જાવું મારે દુનિયાની હવા લઈને.

– બરકત વીરાણી ‘બેફામ‘

6 Comments

ચાલ મળીએ કોઇ પણ કારણ વિના


સંબંધને નામ આપવું જ પડે એવું થોડું છે ? સમાજ ભલે સંબંધોને લેબલ લગાવે પણ એવા કોઈપણ નામ વગરના સંબંધે પણ મળી શકાય, હૃદયના ભાવોની આપ-લે કરી શકાય, એકબીજાના મનના ભાવોને વાંચી શકાય. હા એમાં ઘણી રુકાવટો આવવાની. પરંતુ એમ વિરોધો અને વિઘ્નોને પાર કર્યા વગર કોઈને ઇપ્સિત વસ્તુ કદી મળી છે ? તો ચાલ મળીએ … પરંતુ અંતની કડીમાં એ પ્રસ્તાવનો ઉત્તર મળતો નથી…. કદાચ હજુ કવિ સમયથી આગળ છે કે સામેના પાત્રની કોઈ મજબૂરી. નક્કી આપણે કરવાનું છે. ભાવની અભિવ્યક્તિ માટે શબ્દોના ભપકાની જરૂર નથી એના પુરાવા રૂપ આ સુંદર રચના માણો મનહર ઉધાસના સ્વરમાં.
*

*
ચાલ મળીએ કોઇ પણ કારણ વિના,
રાખીએ સંબંધ કંઇ સગપણ વિના.

એક બીજાને સમજીએ આપણે,
કોઇ પણ સંકોચ કે મુંઝવણ વિના.

કોઇને પણ ક્યાં મળી છે મંઝિલો,
કોઇ પણ અવરોધ કે અડચણ વિના.

આપ તો સમજીને કંઇ બોલ્યા નહીં,
મેં જ બસ બોલ્યા કર્યું, સમજણ વિના.

– બાલુભાઇ પટેલ

14 Comments

શબ્દનું ઘર ઊઘડે


અનુભૂતિના અજવાસનું અદભુત વર્ણન. અજ્ઞાનનું ઘેરાયેલ આકાશ જ્યારે જ્ઞાનની કૂંચીથી ઊઘડી જાય ત્યારે ચરાચરમાં વ્યાપક એવા વિભુનું દર્શન થાય. શ્વાસ અને ઉચ્છવાસ સાથે પ્રાણની આવનજાવન નહીં પણ જન્મ જન્માંતરની સ્મૃતિઓના પડદા ભેદાય, અને કમળને જો યોગના ગ્રંથોમાં વર્ણવેલ ચક્રની સાથે સરખાવીએ તો આખું સરોવરનું ઉઘડવું અનુભૂતિની વ્યાપકતાને કેટલી બખૂબીથી દર્શાવે છે. શબ્દોની હથોડીથી આવા સુંદર ભાવોનું સર્જન કરનાર શિલ્પી રાજેન્દ્ર શુકલની રચના આજે માણીએ એમના પોતાના સ્વરમાં અને એ ભાવનો અનુભવ કરીએ.
*

*
ઘનઘોર ઘેરાયું સઘન આકાશ આખર ઊઘડે,
કૂંચી ફરે, તાળાં ખૂલે ને શબ્દનું ઘર ઊઘડે.

પ્હેલી પ્રથમ આંખો ફૂટી હો એમ અંતર ઊઘડે,
કમળ જ નહીં, આખું સ્વયં જાણે સરોવર ઊઘડે.

આ શ્વાસ ને ઉચ્છવાસ સાથે કોણ મંથર ઊઘડે,
કે જન્મ જન્માન્તર બધાં આ થર પછી થર ઊઘડે.

રેલાય કેવળ એકધારો સ્વર મધુર આરંભનો,
કોની પુરાતન ઝંખના, આ દ્વાર જાજર ઊઘડે.

ઊભો સમય થિર આંખમાં થંભી ગઇ સહુ પરકમા,
હું ઊઘડું ઉંબર ઉપર, સામે ચરાચર ઊઘડે.

– રાજેન્દ્ર શુકલ

2 Comments