ગઝલનો જન્મ ઉર્દુ-ફારસીમાં થયો હોવાનું મનાય છે. એ સમયની ગઝલોમાં સુરા, જામ, સાકી વગેરેનો ઉલ્લેખ અચૂક જોવા મળતો. એવા જ લોકો ગઝલની સભાઓમાં જતા. કદાચ બીજા કોઈ એમાં પહોંચી જાય તો તેઓને એની ગતાગમ જ ન પડે, એને યથાર્થરૂપે માણી ન શકે. શૂન્યે એથી જ આ ગઝલમાં કહ્યું કે જેને વિષય પરત્વેનું જ્ઞાન ન હોય એણે એવી જગ્યાઓએ નહીં જવામાં જ સાર છે.
*
સ્વર- મનહર ઉધાસ, આલ્બમ- આરંભ
*
નજીવા સ્વાર્થમાં જે મોતીઓ માટીમાં રોળે છે,
કરીને આબરુ લિલામ નિજનું નામ બોળે છે,
કરું તરફેણ એ પીનારની હું કઈ રીતે સાકી,
પીએ છે જેટલું એથી વધુ જે રોજ ઢોળે છે.
*
જેને ખબર નથી કે સુરા શું ને જામ શું
એનું ભલા ગઝલની સભાઓમાં કામ શું ?
સાકી જે મયકશીની અદબ રાખતા નથી
પામી શકે એ તારી નજરનો મુકામ શું ?
અવસર હશે જરૂર મિલન કે જુદાઈનો
ઓચિંતી દિલના આંગણે આ દોડધામ શું ?
મળશે તો ક્યાંક મળશે ગઝલમાં એ મસ્તરામ
જે ‘શૂન્ય’ હોય એને વળી ઠામબામ શું ?
પિયુ પથારીમાં સૂતો હોય અને એની પડખે ધીરેથી આવીને સુઈ જવાની કલ્પના માત્ર કેટલી રોચક છે. સ્ત્રીના હૈયામાં ઉમટતી લાગણીઓના ભાવજગતનું રોચક શબ્દાંકન આ ગીતમાં થયું છે. આજે માણીએ કવિ શ્રી વિનોદ જોશી રચિત આ સુંદર ગીત શ્રી અમર ભટ્ટના સ્વરાંકનમાં.
*
મિત્રો આજે પંદરમી ઓગષ્ટ, ભારતમાતાનો સ્વતંત્રતા દિન. આઝાદીના બાસઠ વર્ષ આજે પૂરા થાય છે. અત્યારે દેશના અડધાથી વધુ નાગરિકો 1947 પછી જન્મેલા છે. એથી આઝાદીનું મહત્વ, એની કિમ્મત એમની કદાચ એટલી નથી જેટલી એનાથી પહેલાં જન્મેલી પેઢી હોય. સ્વતંત્ર હવામાં શ્વાસ લેવાનું ગૌરવ લેનાર દરેક ભારતવાસીનું મન આજે તિરંગા સામે ઝૂકશે – આપોઆપ ઝુકવું જોઈએ. ચાલો આપણે સૌ સાથે મળી આઝાદી માટે જેમણે પોતાના જાનનું બલિદાન આપ્યું એવા નામી-અનામી દરેક શહીદોનું ઋણસ્વીકાર કરીએ અને આપણા રાષ્ટ્રધ્વજને સદાય ઉન્નત રાખવાના પ્રયત્નો કરીએ.
*
આલ્બમ- પ્રાર્થનાપોથી, પ્રકાશક-સૂરમંદિર
*
વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા, ઝંડા ઊંચા રહે હમારા.
સદા શક્તિ સરસાનેવાલા, પ્રેમસુધા બરસાનેવાલા,
વિરોં કો હર્ષાનેવાલા, માતૃભૂમિ કા તનમન સારા
ઝંડા ઊંચા રહે હમારા, વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા.
શાન ન ઈસકી જાને પાયે, ચાહે જાન ભલે હી જાયે
વિશ્વ વિજય કરકે દિખલાયે, તબ હોવે જગ પૂર્ણ હમારા,
ઝંડા ઊંચા રહે હમારા, વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા.
આવો પ્યારોં, આવો વીરો, દેશધર્મ પર બલિ બલિ જાઓ,
એક સાથ સબ મિલકર ગાઓ, પ્યારા ભારત દેશ હમારા,
ઝંડા ઊંચા રહે હમારા, વિજયી વિશ્વ તિરંગા પ્યારા.
મિત્રો આજે મારી એક સ્વરચિત કૃતિ. શ્રાવણનો વરસાદ અને હોળી ? હા, અહીં એવી વેદનાની વાત છે જેમાં આંખોમાંથી શ્રાવણની હેલી વરસતી હોય અને હૈયામાં સળગતી હોય સ્મરણોની હોળી. વિરહ અને મિલન એક સિક્કાની બે બાજુ છે, પણ આ એવા સિક્કાની વાત છે જેમાં માત્ર વિરહની વ્યથા જ લખેલી છે.
આંખોમાં મિલનના મંગલ સપનાં આંજેલા હોય અને વિધાતાના ક્રૂર હાથ એને ચકનાચૂર કરી નાખે ત્યારે સર્જાતા વિયોગની પ્રથમ રાત્રિએ પ્રેમીના હૈયામાં ઉપજતી અકથ્ય વેદનાનું, એની વિહ્વળતાનું, એના મૂંગા છતાં અસહ્ય એવા ઝૂરાપાનું અને એના હૈયાફાટ વલોપાતનું એમાં ચિત્રણ છે. આ ગીત સમર્પિત છે એવા દરેક વ્યક્તિને જેનું હૈયું પોતાના પ્રિય પાત્રને ગુમાવવાની વ્યથાથી સભર હોય – પછી એ સરહદ પર કુરબાન થનાર જવાંમર્દની પ્રેયસી હોય, અકસ્માતમાં પોતાના વહાલસોયા જીવનસાથીને ગુમાવનાર પરિણીતા હોય કે અસાધ્ય રોગના ખપ્પરમાં પોતાના પ્રિય પાત્રને બેબસ નજરોથી વિદાય થતાં જોઈ રહેલ સ્વજન.
*
*
સનમ, તારી યાદોમાં ચોધાર આંસુએ આંખો વરસતી રહી રાતભર,
એ શ્રાવણની હેલીમાં હૈયાની હોળી સ્મરણથી સળગતી રહી રાતભર.
એ દિવસો હજુ પણ મને યાદ છે, તારી આંખોમાં મારો ચ્હેરો હતો,
મનના મધુવનમાં પ્રીતમ ફકત એક તારી મહેકનો પહેરો હતો,
યુગોની સફરને ક્ષણોમાં ભરી સમય તો સરકતો રહ્યો રાતભર … સનમ
હતાં કેવાં સપનાં મધુરાં મિલનનાં, વસંતી ફૂલોનો મેળો હતો,
એ શમણાંના ઉપવનમાં ગૂંથેલ કેવો સંગાથ સોનેરી માળો હતો,
પથારીમાં પડખાં ઘસીને ફકત એની સળીઓ પીંખાતી રહી રાતભર … સનમ
તાજેતરમાં જ ટીવીએસ કંપનીની સુંદર દેખાતી નવી રીક્ષા બજારમાં મૂકવામાં આવી. પણ અહીં કાળી અને પીળી એવી રીક્ષાઓના જમાનાની અને રીક્ષાવાળાઓની વાત કરવી છે. એક જમાનો હતો જ્યારે રીક્ષાઓ નવીસવી માર્ગો પર ફરતી થઈ હતી. રીક્ષાવાળાઓ પોતાને રસ્તાના રાજ્જા સમજતા હતા અને જાણે ફાઈટર પ્લેન ચલાવતા ન હોય એટલી કુશળતા અને બહાદુરી(!) થી રીક્ષા ચલાવતા. એમાંય સુરત અને અમદાવાદના રીક્ષાવાળાઓની તો વાત જ ન કરવી. વળવાનું આવે કે રીક્ષામાંથી એક પગ બહાર નીકળે. સાઈડ લાઈટ કે હોર્ન વગાડવાનો સમય કોને છે ! અમદાવાદના રીક્ષાવાળાઓને સમર્પિત આ બહુચર્ચિત થયેલ ફિલ્મગીત આજે સાંભળીએ કિશોરકુમારના સ્વરમાં.
*
ફિલ્મ- અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો (1974), સંગીત- ગૌરાંગ વ્યાસ
રીચી રોડના અડ્ડા જેવી હોટલ એક વખણાય,
જ્યાં ગરમ ફાફડા ગરમ જલેબી નાના-મોટાં ખાય,
અહીં દાળમાં પડતો કેવો ઉમદા ગરમ મસાલો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો…હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
ભદ્ર મહીં બિરાજે રૂડા માતા ભદ્રકાળી,
ભીડ જામે ત્યાં ભક્તજનોની, સૌના દુઃખ દે ટાળી,
જ્યાં મંદિર હોય ત્યાં જરૂર હોય કોઈ બુટ ચોરવાવાળો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો… હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
રાત પડે ત્યારે માણેકચોકની અંદર જ્યાફત ઉડે,
અરે પાણીપુરી ને કુલ્ફી ભજીયા, શેઠ મજુર સૌ ઝૂડે,
દિવસે અહીં સોની બેસે ને રાતે ગોટાવાળો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો…હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
લૉ ગાર્ડન કે લવ ગાર્ડન ઈ હજુય ના સમજાય,
પણ સાંજ પડે ત્યાં છોરાછોરી ફરવા બહાને જાય,
લૉ ને લવની અંદર થોડા થઈ ગયો ગોટાળો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો … હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
એક વાણીયે સાબરના પાણીની કિંમત જાણી,
દાંડીકૂચથી આઝાદીની લડત અહીં મંડાણી
પણ સાચો અમદાવાદી કોઈને કદી ન ઝૂકવાવાળો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો …. હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
કોઈ રીસાયેલા પ્રેમી-પંખીડા રિક્ષા કરતા ભાડે,
એકબીજાથી રૂસણું લઈને મીઠો ઝઘડો માણે,
પણ એક બ્રેકના ફટકે કેવો કર્યો મેળ રૂપાળો,
અમદાવાદ બતાવું ચાલો…હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો
